Hirðfífl, trúðar og venjuleg fífl

Hirðfífl tilheyra hinum hverfandi starfstéttum. Skv. orðabók Menningarsjóðs er orðið hirðfífl skilgreint sem "trúður, maður sem skemmtir hirðfólki með skrípalátum." Fíflin hafa lengi fylgt mannkyninu og oft vakið upp kátínu. Þau geta verið góðlátleg (sbr. Don Quixote) en einnig íllkvittin (sbr. Jókerinn í Batmanævintýrinu).

.

Lítið er fjallað um hirðfífl nú á dögum en athygli vakti í október 2003 þegar fjármálaeftirlitið í Bandaríkjunum kærði hirðfífl konungsins í Tonga fyrir fjárdrátt en fíflið var sakað um að hafa sólundað sjóðum konungdæmisins sem nam nokkrum milljörðum dollara. Jesse D. Bogdonoff, hafði starfað sem fjármálaráðgjafi konungsins, sem líkaði ráðgjöf hans svo vel í fyrstu að hann útnefndi hann hirðfífl, með vísan til þess að Boganoff er fæddur þ. 1. apríl (reyndar árið 1955). Slíkar útnefningar eru fágætar hér á landi

Hirðfíflin nutu ýmissa forréttinda við hirðina. Þau gátu auðveldlega blandað geði vð hinar margvíslegu stéttir manna og voru því oft notuð til njósna fyrir konunginn um pólitík og slúður. Hirðfíflin höguðu sér oft eins og ofvirkir kjánar en bjuggu þó stundum yfir visku og innsæi. Stundum voru þau talin innblásin guðlegum anda.  Þau gátu fært konunginum slæmar fréttir, þegar aðrir þorðu það ekki. Greinarmunur var gerður á hirðfíflum, trúðum og venjulegum bæjarfíflum. (Trúður gat t.d.ættleitt bæjarfíflið en ekki öfugt.)

Fíflið, sem frummynd tengir saman tvo heima, annars vegar heim daglegs amsturs, raunveruleikann og heim ímyndunar, draumaheiminn hins vegar. Það er sambland af visku fortíðarinnar og sakleysi barnsins. Ens og aðrar erkitýpur getur haft djúp áhrif, jafnvel ómeðvituð, á sálarlíf og tilfinningar manna.  Það táknar manninn í sinn einföldustu mynd, án peninga, án valda og á vits. Í Lér konungi, leikriti Shakespeares, gegnir hirðfíflið þó því mikilvæga hlutverki að túlka sálarlíf konungsins og þrátt fyrir öll fíflalætin er það í raun eina persóna leikritsins, sem skilur tilfinningar og hugsanir hans. 

Það er þó mjög erfitt að henda reiður á fíflinu. Líkt og vindurinn eða ljósið er það orkuríkt, en lætur ekki auðveldlega góma sig: "I am light and I travel light" (öll fífl hafa unun af orðaleikjum). Eins og trúðurinn túlkar fíflið bæði gleði og sorg. Hann skýtur oft óvænt upp kollinum. Í spilastokknum sem jóker, sem getur skákað jafnt drottningum sem kóngum. Í raunveruleikanum sem ögrun við hefðbundin gildi og ógn við valdhafa.

 

Fíflin eru okkur afar nauðsynleg. Þau eru öryggisventill sálarinnar og jafnvel þjóðfélagsins í heild. Algengt er að of mikill tími og orka fari í að verja rangar ákvarðanir og athafnir. Við þurfum stundum að viðurkenna, að innst inni erum við bara fífl.  Einnig er mikilvægt að varðveita fíflið sem býr í okkur sjálfum "okkar innra fífl". Þetta getur gefið okkur nýja orku og opnað farveg fyrir ferskar hugmyndir og sköpunarkraft.  Menn hafa löngum skilið nauðsyn þessa og víða er haldið upp á fíflaskap þar sem öllum víðteknum gildum er snúið við, jafnvel trúarlegum, og er þá mikið sagt. Þannig var reynt að koma í veg fyrir að óvæntir atburðir eða hugmyndir gætu kollsteypt grandvaralausum. Í þessu sambandi má nefna ýmsar hefðir svo sem Mardi Gras og Fastnacht, Hrekkjavöku og svo auðvitað 1. apríl sem á ensku nefnist reyndar "April Fool's Day".  

Menn þurfa stundum að núllstilla sig. Fíflin eru einmitt stundum í gömlun ritum táknuð með núlli (eitthvað tómt eða verðlaust) eða hring (núllið sem tölustafur var reyndar ekki fundinn upp fyrr en á 13. öld). Núllið er hringur og táknar upphaf og endi m.ö.o. endurnýjun. Án fíflaskaps er engin alvara og öfugt. Án niðurbrots verður engin uppbygging. Upphaf og endir renna saman í eitt. Allt endurnýjast. Vonandi.

"Enginn dragi sjálfan sig á tálar. Ef nokkur ykkar þykist vitur í þessum heimi verði hann fyrst heimskur til þess að hann verði vitur." Úr fyrra Korintubréfi 3:18

 

Tökum því vel a móti fíflinu og varðveitum um leið fíflið innra með okkur. Það opnar farveg fyrir nýjar hugmyndir og þróun. Höfum þó í huga, að við munum aldrei getað gómað fíflið fremur en vindinn. En það má virkja þann mikla kraft sem í því býr.

En í raun erum við öll fífl. :) 

	Keep it simple BB King
OROBORUS

"But the fool on the hill sees the sun going down
and the eyes in his head see the world spinning round.
He never listens to them,
he knows that they're the fools.
They don't like him.
The fool on the hill sees the sun going down
and the eyes in his head see the world spinning round."
-- The Beatles "The Fool on the Hill"

 

Athugasemdir

[Gulli (IP-tala skráð) 23.5.2010 kl. 09:58]

Núllið er nú reyndar eldra en svo - sennilega frá 5. eða 6. öld í Hindo-arabic númerakerfinu þó það hafi ekki komið til Evrópu fyrr en á 11. eða 12. öld.

Jafnvel enn eldra dæmi er til um það í talnakerfi sem talið er að Olmecs (veit ekki hvað þeir kallast á íslensku) hafi fundið upp í S-Mexíkó og til eru dæmi um frá því á 1. öld fyrir krist. Mayarnir notuðu svipað talnakerfi síðar og höfðu núll í sínu talnakerfi.

[Júlíus Valsson, 23.5.2010 kl. 10:55]

Takk fyrir þetta Gulli. Reyndar var átt við hinn vestræna heim hjá mér. Þú hefur rétt fyrir þér.

[Guðmundur Júlíusson, 23.5.2010 kl. 22:42]

Ég þykist geta lesið að á milli lína sért þú að vísa til Jóns Gnarrs! ekki fráleitt hjá þér