Fagra land - pistill dagsins

"Þriðjudagur 30. júní 1959
Það er mikil náttúrufegurð í Reykjavík. Bara ef menn hafa opin augun. Skúlagatan og Ægissíðan eru frjálsir dýragarðar. Þær skipta tugum fuglategundirnar, sem að sumarlagi er að sjá í fjörunni og skerjunum undan Ægissíðu.  Og niðrí á Kolbeinshaus getur að líta ekki hversdaglegri sýn en stærðar skarf, sem sem hefur hreykt sér þar langtímum sama í sumar, og svo bráðlifandi sel, sem nú spókar sig þar daglega."

pistill dagsins er eftir Birgi Kjaran og er fenginn að láni úr bók hans Fagra land. Það er fróðlegt að hverfa c:a 50 ár aftur í tímann.

DV - Bold or the Beautiful?

Það er engu líkara en maður sé að horfa á uppáhaldsþáttinn minn, Bold and the Beautiful, þegar maður fylgist með fjölmiðlaumræðunni hér á landi. Íslenska þjóðin er nákvæmlega eins og Brook Logan. Eina stundina elskar hún og dáir ríka karlinn en það má lítið út af bregða til að hún fari að hata hann. Stundum er hún tilbúin að deila með honum sæng en oft er hún í fýlu og skilur ríka karlinn eftir úti í kuldanum. Fjölmiðlar eru henni nauðsynlegir en eru oftast þó oftast til armæðu.

DV hefur lengi verið umdeilt blað. Það hefur hins vegar verrið skána mikið undanfarin misseri og er bara orðin ágætis gul pressa. Þeir taka oft á málum, sem hinir fjölmiðlarnir forðast að fjalla um.
Brook veit innst inni að það eru peningar sem stjórna gjörðum Ritch en hún er þó alltaf að vona að það sé ástin, sem tengir þau saman. Það eru þó svikararnir sem hleypa lífi í þættina og gera þá spennandi. Allir svíkja alla, hvort sem þeir eru Bold eða bara Beautiful. 

Brook þarf því stöðugt að vera á varðbergi.

Í miðju Vetrarbrautarinnar er svarthol

Margir heilluðust á sínum tíma af kenningum danska eðlisfræðingsins Niel Bohr um atómið. Hann setti fram þá kenningu að rafeindir atómsins væru á tilteknum hvolfum í kringum kjarnann. Skv. kenningunni getur hvert hvolf hýst ákveðinn fjölda rafeinda. Menn sáu í kenningum hans vissa samsvörun við gang himitunglanna. "As above so below", macrocosmos = microcosmos o.s.frv. Sumir töldu jafnvel sólkerfið okkar vera atóm í borðfæti eldhúsborðs einhvers risa.

Það er "langseilni krafturinn", sem heldur bæði atóminu og himintunglunum saman í kerfi. Þyngdarkrafturinn frá sólinni veikist með fjarlægðinni frá henni í öðru veldi. Ef fjarlægð hlutar frá sólu tvöfaldast þá verður krafturinn frá henni einn fjórði af upphaflegum krafti. Þetta má tengja við rúmfræði; yfirborð kúlu fjórfaldast þegar geisli hennar tvöfaldast. Kraftar sem haga sér á þennan hátt eru kallaðir langseilnir, því að til eru annars konar kraftar sem veikjast miklu hraðar með fjarlægð. Rafkrafturinn á rafeind í atómi frá kjarnanum er háður fjarlægðinni á sama hátt; hann er semsagt líka langseilinn. En þar með er upptalið það sem sameiginlegt er þessum kerfum.

Eftir 16 ára þrotlausa vinnu hafa nú þýskir stjárnfræðinga við Max-Planck stofnunina uppgötvað risastórt svarthol í miðju Vetrarbrautarinnar, sem sólkerfi okkar tilheyrir. Þetta svarthol mun vera um fjórum milljón sinnum þyngra en sólin og er það í 27 þúsund ljósára fjarlægð frá okkur. Nýlega birtust ótrúlegar myndir af þessu svartholi á heimasíðu ESO, þ.e. European Organisation for Astronomical Research in the Southern Hemisphere.
Á þessum myndum má greina hreyfingar stjarna í kring um svartholið. Þessar hreyfingar stjarnanna minna óneitanlega á hreyfingar rafeinda í kring um atómið í líkani Bohrs þó svo sú samlíking sé í raun dálítið ævintýraleg. Dæmi nú hver fyrir sig. Niels gamli Bohr hefði eflaust verið hrifinn af þessu sjónarspili. Kannski er þetta bara borðfótur?

Þessar frábæru (hreyfi-) myndir má sjá hér.

Heimildir:
Vísindavefurinn
Efnafræði, Bláa bókin eftir Þóri Ólafsson
www.eso.org

Ein stök nóta

Hver tónn, hver nóta býr yfir miklum töframætti. Þennan mátt fær nótan þó ekki úr engu og alls ekki frá sjálfri sér. Ein stök nóta er í rauninni ekkert merkileg. Það er samhengið sem skiptir öllu máli, samhengið við aðrar nótur. Mikilvægastar eru þær nótur, sem næst henni standa.
Ein nóta breytir dúri í moll. Ein nóta breytir einni tónaröð (tónskala) í aðra, sem hljómar allt öðruvísi en sú upprunarlega og hefur í för með sér allt annan hugblæ. En það er ekki þessi eina nóta sem skiptir máli, heldur samhengið. Án samhengisins og án nálægðarinnar við aðrar nótur verður engin breyting. Það er samhengið og nálægðin, sem skiptir máli.

Eitt orð, ein setning skiptir litlu. Það er samhengið sem skiptir öllu máli. Og nálægðin.    

Pirahã - að lifa fyrir lifandi stund

Seint á átunda áratugnum hélt Bandaríkjamaðurinn Daniel Everett djúpt inn í regnskóga Amazon til að breiða út út kristna trú meðal Pirahã ættbálksins (sjálfir kalla þeir sig "hina beinu" - the straight ones). Í stað að eyða tímanum í kristniboð hóf Everett af kappi að læra tungumál hinna innfæddu. Ættbálkurinn, sem telur nú um 350 manns hefur þróað með sér mjög sérstakt tungumál óskylt öllum öðrum, en í því er ekki að finna nein óþarfa kurteisisorð svo sem "sæll", "bless" eða "afsakið". Þar er ekki heldur að finna orð yfir mismunandi liti, tölur eða hugtök yfir atburði sem, gerðust áður en viðkomandi einstaklingur fæddist. Þeir nota einungis þrjá sérhljóða og átta samhljóða og túlka mismunandi merkingu orða með hljómfallinu líkt og Kínverjar gera. Everett er nú eini einstaklingurinn utan ættbálksins, sem getur talað tungumálið reiprennandi. Gárungarnir hafa sagt, að það hljómi eins og að tveir kjúklingar séu að tala saman. Tungumálið er að uppbyggingu eitt það einfaldasta sem fyrirfinnst. Sjálfum finnst þeim öll önnur tungumál en þeirra eigið vera afar heimskuleg og þeir gera stólpagrín að okkur hinum.

Saga Everetts er mjög skrautleg en hann þótt ódæll á sínum yngri árum. Í stutt máli, þá gekk Everett af trúnni og hætti við allt kristniboð. Hann kynnti fyrst niðurstöður rannsókna sinna í grein, sem hann birti árið 2005. Tungumál Pirahã ættbálksins er afar einfalt að allri uppbyggingu en í það vantar ýmis hugtök, sem okkur finnst við ekki geta verið án svo sem "allir", "flestir", "margir" og "fáir", svo eitthvað sé nefnt. Einnig vantar innri tilvísanir eða innskot (recursions) í málið.
"Maðurinn, sem gengur niður Bankastræti er með rauðan hatt á höfði" verður: "Maðurinn gengur niður Bankastræti. Maðurinn er með rauðan hatt á höfðinu". Þessi innskot eða tilvísanir voru áður talin vera hornsteinar málfræði tungumála mannkynsins. Uppgötvanir Everetts ollu því talsverðu uppnámi meðal málfræðinga og annarra fræðimanna á sínum tíma. 

Pirahã men lifa algjörlega í núinu. Fortíðin og framtíðin er ekki til í þeirra hugarheimi. Lífsmáli þeirra hefur mótað tungumálið. Þeir eiga t.d. mjög erfitt með að skilja, þegar menn kvarta yfir ásókn skordýra. "Skordýr eru jú hluti af tilverunni og eru því ekkert til umræðu hér".
Þeir hafa ekki viljað tileinka sér ræktun og landbúnað, listsköpun eða trúarbrögð en lifa á einföldum veiðum. Everett telur rangt að reyna að breyta frumstæðum ættbálkum. Þeir eiga að fá að lifa sínu einfalda lífi í friði.

Ljósm: Haukur Snorrason

Endur fyrir löngu lifðu Íslendingar einföldu lífi í jafnvægi við náttúruna. Það voru útlendingar, sem uppgötvuðu að landsmenn voru óhamingjusamir.
Ekkert er minnst á eldfjöll í neinum af Íslendingasögunum, sem verður að teljast harla merkilegt. Líklega voru þau bara hluti af tilverunni líkt og skordýrin í frumskógum Amazon.

E.t.v. förum við aftur að lifa fyrir hverja lifandi stund en ekki líða fyrir fortíð eða framtíð?        

Hér er hægt að heyra sungið á tungumali Pirahã ættbálksins.

Nánar má lesa um þennan merkilega ættbálk hér og einnig hér

Umfjöllun a NPR

"Keep it simple"
BB King

Hvetur bloggið til stjórnleysis?

Ráðherra í ríkisstjórn Gordons Browns, Hazel Blairs heldur því fram í fullri alvöru, að bloggarar séu að grafa undan lýðræðinu í landinu skv. grein eftir blaðamanninn Ed Howker, sem var birt í netútgáfu breska dagblaðsins The Indipendent þann 6. nóvember 2008. Frú Blairs heldur því fram, að þeir sem skrifi (les:bloggi) um pólitísk málefni á Netinu séu upp til hópa einstaklingar, sem hafi mikla andúð á stjórnmálum og stjórnmálamönnum. Bloggið sé einungis til þess fallið að vekja upp almenna andúð og örvæntingu. Ráðherrann virðist halda þvi fram, að það séu fyrst og fremst hægri öfgamenn sem nú blogga um stjórnmál í Bretlandi.

 

"Hættið að blogga, bjánarnir ykkar!"

 

Blaðamaðurinn bendir hins vegar réttilega á, að margir stjórnmálamenn haldi sjálfir úti vinsælum bloggsíðum svo sem John Redwood MP, Nadine Dorries MP og jafnvel sjálfur utanríkisráðherra Breta, David Milliband. Einnig bendir hann á þá staðreynd, að bloggið hefur einungis verið við lýði þann tíma sem vinstri stjórnir hafi setið við völd í landinu. Velta megi því fyrir sér hvernig bloggheimurinn hefði tekið á málunum hefði hægri stjórn setið við völd á síðustu árum. 

Hvernig er þessu háttað hér á landi? Stuðla bloggarar að stjórnleysi eða veita þeir stjórnmálamönnum nauðsynlegt aðhald? Ljóst er, að blogg sem og önnur tjáningarform geta verið skoðanamyndandi. Bloggið er ein af birtingarmyndum lýðræðisins og tjáningarfrelsis. Margir halda því fram, að Barack Obama hefði ekki orðið forseti Bandaríkjanna án aðstoðar Netsins og að hin mikla kjörsókn þar í landi sýni áhuga almennings á stjórnmálum og þar með á lýðræðinu.

Hér á landi þar sem hefðbundnir fjölmiðlar eru komnir í eigu fárra eða jafnvel eins og sama aðila, er eðlilegt að menn spyrji sig að þessu. Flestir eru fyrir löngu farnir að átta sig á því að frétt í fjölmiðlum er ekki bara frétt, heldur eitthvað annað og meira. Frjálsir og óháðri fjölmiðlar heyra nú sögunni til. Það er helst Útvarp Saga og blogg Egils Helgasonar, sem halda nú uppi merki og skoðunum litla mannsins.
Bloggið er óhjákvæmilegt afsprengi lýðræðisins og viðheldur því með frjálsri umræðu og eðlilegum skoðanaskiptum. Það má auðvitað misnota sem önnur tjáningarform.
Ráðherrar Breta mega hafa sína eingin skoðanir á blogginu, þeir ná ekki að grafa undan lýðræðinu með því, þó svo skoðanir þeirra séu öfgakenndar. Svo einfalt er það

"Keep it simple"
BB King 

2015 - Árið skuldlausa?

Fróðlegt er að skoða nú þessar ágætu en ævafornu reglur varðandi fjármál manna:

Sjöunda árið: Uppgjöf skulda

Sjöunda hvert ár skaltu fella niður skuldir. Eftir þessum reglum skaltu fella niður skuldir: Sérhver lánardrottinn skal falla frá kröfum vegna láns sem hann hefur veitt náunga sínum. Hann skal ekki ganga eftir greiðslu hjá náunga sínum og meðbróður því að niðurfelling skulda hefur verið boðuð vegna Drottins. Þú mátt ganga hart að útlendingi en þú skalt gefa bróður þínum það eftir sem þú átt hjá honum.
Raunar á enginn þín á meðal að vera fátækur því að í landinu, sem Drottinn, Guð þinn, fær þér sem erfðaland og þú tekur til eignar, mun Drottinn blessa þig ríkulega ef þú aðeins hlýðir Drottni, Guði þínum, og gætir þess að halda öll ákvæðin sem ég set þér í dag. Því að Drottinn, Guð þinn, mun blessa þig eins og hann hét þér. Þá munt þú lána mörgum þjóðum en sjálfur ekki þurfa að taka lán og þú munt ríkja yfir mörgum þjóðum en engin mun ríkja yfir þér.

Fimmta Mósebók 15, 1-6

"Keep it simple"
BB King

Nýtt litróf - Breytt viðhorf?

Ársins 2008 verður lengi minnst sem ársins þar sem allt breyttist. Ársins, þegar allt fór fjandans til. Ársins, sem einnig var upphaf nýrra tíma og breytinga.
Menn hafa lengi tengt rauða litinn og rauða fána við vinstri stefnu stjórnmálanna, öfgar, kommúnisma og byltingar.

Rauði liturinn var allt fram til ársins 2000 litur Demokrata í Bandaríkjunum og blái liturinn var frá upphafi litur Republikanaflokksins, sem gjarnan er nefndur "Grand Old Party". Þessi hefð breyttist af einhverju orsökum í forsetakosningunum í Bandaríkjunum árið 2000 er allar sjóvarpsstöðvarnar þar í landi einkenndu þau fylki þar sem Bush hafði sigur með rauðum lit en þau fylki þar sem Al Gore vann sigur voru táknuð með bláum lit. (red=R, blue=D)  
Í dag eru það vonsviknir menn, sem veifa rauðum fánum. Blái liturinn er nú orðið tákn breytinga og nýrra vona. Viðhorfin hafa breyst hraðar en nokkur átti von á. Blái drengurinn sigraði.
Eftir nokkrar vikur verður Barack Obama 44. forseti Bandaríkjanna. Hann verður fyrsti svarti forsetinn í Hvíta húsinu. Þar mun hann draga að húni marglitan fána, hvítan, rauðan og bláan. Fána í litum frelsis, jafnréttis og bræðralags. Heimurinn er ekki lengur svart-hvítur. Nýtt litróf vekur nýjar vonir.    

"I happen temporarily to occupy this big White House. I am living witness that any one of your children may look to come here as my father's child has." The Collected Works of Abraham Lincoln edited by Roy P. Basler, Volume VII, "Speech to One Hundred Sixty-sixth Ohio Regiment (August 22, 1864), p. 512

Blái drengurinn

Saman saumaður
bláum þræði hagsældar
sumarið góða

Rakinn upp og rekinn út,
rekinn út og rakinn upp

Greiningardeildin

Greiningardeildin
spáir auknum hárvexti
á þessum vetri

Rakvélablöðin eru
dýrari en deigari